تحلیل گفتمان انتقادی شاخه ای جدید و بین رشته ای در علوم انسانی و بالاخص در حوزه نقد زبان شناختی است که در سال های اخیر توسعه بیشتری پیدا کرده و در تحلیل مسائل مختلف سیاسی- اجتماعی و البته متون ادبی خودنمایی می کند. نورمن فرکلاف نظریه پرداز و بنیان گذار این جریان فلسفی-زبان شناختی در اواخر قرن بیستم میلادی با دریافت و گذر از نظریات نشانه شناسی، تأویل گرایی گادامر، دیرینه شناسی میشل فوکو و با رد آراء صرفا اقتصاد گرایانه ی نئوکمونیست ها و با نگاهی به پسا ساختار گرایی دریدایی توانست مفهوم گفتمان قدرت و مردم را از طریق ساخت های ایدئولوژیک به دست آمده از صورت های زبانی تازگی ببخشد.مقاله ی حاضر می کوشد با رویکردی تطبیقی، مفهوم کلیدی و کلان مدرنیته را در بافت موقعیتی رمان های مدیر مدرسه از جلال آل احمد و سفر به انتهای شبِ لویی-فردینان سِلین فرانسوی، که اصطلاح مدرنیته به عنوان گفتمان قدرت در رمان های نیمه اتوبیوگرافیک (خود زندگی نامه) مذکور در تضاد با گفتمان رسمی قهرمان های داستان است، بر اساس رویکرد نظری نورمن فرکلاف تحلیل و بررسی کند. باید گفت که آل احمد در مدیر مدرسه قصد انتقاد از عواقب جامعه ای را دارد که غرب زده شده و به تقلید از مدرنیته ی غربی اخلاق، معنویات و فرهنگ سنتی را به فراموشی سپرده است. سِلین نیز در سفر به انتهای شب با دنیای پست مدرن غرب و گفتمان مدرنیته که در جایگاه گفتمان قدرت قرار دارد، رسم و رسوم جاری بین افراد جامعه را، که تحت تاثیر پدیده ی مدرنیزاسیون دولتی و ظهور بیش از پیش ماشین های صنعتی هویت انسانی خود را باخته اند، در قالب جملات قصار و لحن عامیانه به دیده ی تحقیر می نگرد.

فرم های معماری معاصر که توسط ایده ها و تکنیک های مختلف طراحی خلق شده اند با پیشرفت فناوری شبیه سازی رایانه ای و از طریق روش های ساخت که تولید مؤثر فرم های تکراری و متغیر با مواد مورد نظر را ممکن می سازند، میسر شده اند. بیشتر این فرم های معماری به طور ادراکی در محیط های شهری شبیه سازی شده و به شکل ویژه ای درمی آیند. این فرم های معماری با تصاویر شبیه سازی شده، جامعه مشتری مدار فعلی در اکثر کشورها از جمله ایران را نشان می دهند. در این تحقیق سعی شده است نقش تکنیک های طراحی دیجیتال، به عنوان ابزاری برای ایجاد فعال فرم های شبیه سازی شده در معماری معاصر ایران، با رویکردی نشانه شناختی برای توصیف فرم در پروژه های بزرگی که در مناطق شهری طراحی و ساخته شده اند، مورد بحث قرار گیرد. این رویکرد، ارتباطی بین تصاویر موجود در نمای ساختمان ها و تجربه حسی انسان در یک بستر اجتماعی ایجاد می کند که منجر به ظهور فرم های خلاقانه در معماری معاصر می شود. نتایج تحقیق نشان داد که با استفاده از تکنیک های طراحی دیجیتال برای تولید وانموده ها، معماران جوان ایران ادراک فرم های معماری را متحول کرده و از این طریق، عملکرد آن ها به عنوان نشانه در محیط های شهری را ارتقا داده اند.

یادمان های معاصر که با عنوان ضدیادمان نیز شناخته می شوند به عنوان محملی جهت یادآوری خاطرات جمعی و فردی گذشته در زمان حال، در تقابل با آثار یادمانی کلاسیک هستند. در دهه های اخیر در سطح بین المللی، با افزایش تنوع مناظر یادمانی در فضاهای عمومی و اهداف متفاوت آنها از یک سو و نیاز روزافزون جوامع بشری به بازیابی حافظه جمعی در سطح منظر شهری از سویی دیگر، بررسی سازمان یافته گونه های طراحی به کاررفته در آنها ضروری به نظر می رسد. بر اساس اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش است که: مولفه های گونه شناسی منظر یادمانی معاصر براساس دانش نشانه شناسی پیرس چیست؟ روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع کیفی است و از طریق رویکرد توصیفی-تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای به تدوین مدل مفهومی گونه شناسی منظر یادمانی معاصر با رویکرد نشانه شناختی پیرس می پردازد. جهت تبیین مولفه های نشانه ای منظر یادمانی، روش های منتخب گونه شناسی پژوهش، به صورت گونه شناسی شکلی-عملکردی آرگان در بررسی مولفه های صوری، گونه شناسی تاریخی-تفسیری مونیو در مطالعه مولفه های روایی و گونه شناسی آرکی تایپی اردلان و بختیار در شناخت مولفه های آرکی تایپی، اتخاذ شده است. جهت اثبات فرضیه دسته بندی گونه ها براساس تعاریف و زمینه مطالعاتی پیشین در این حوزه انجام شده است و در ادامه به منظور آزمون فرضیه، تمامی 32 مولفه استخراجی، با انتخاب تصادفی 64 نمونه یادمان از اواسط قرن بیستم تا به امروز، به طور مقایسه ای مورد مطالعه قرار گرفته اند. یافته ها بیانگر آن است که با لحاظ کردن گونه های نشانه ای براساس سه گانه های شمایل، نمایه و نماد در نشانه شناسی پیرس و همچنین مولفه های سه گانه عینی، ذهنی و عینی-ذهنی منظر، نشانه منظر یادمانی معاصر به گونه های بصری (عناصر طبیعی، عناصر مصنوع و عملکردی-فعالیتی)، گونه های کهن الگویی (قبر تهی، استلا-ابلیسک، مسیر قدسی، دایره-مارپیچ، پرواز، کوه کیهانی-سنگ بزرگ، گنبد کیهانی-طاق کیهانی، درخت کیهانی-باغ، نور-آب) و گونه های روایی (وقایع تلخ، فردی-مکانی و ارزشی جمعی) تقسیم بندی می شوند.

برنامه کلاه قرمزی از جمله پرمخاطب ترین برنامه های کودک سیماست که مورد استقبال همه اعضای خانواده در گروه های سنی مختلف قرار گرفته است. این برنامه در رده تئاتر نمایشی کودک قرار دارد و انتظار می رود برای کودک محتوای آموزشی داشته باشد. این مقاله درصدد مطالعه رویکرد آموزش اخلاقی در برنامه کلاه قرمزی است. در این راستا چارچوب نظری مقاله از رویکرد سازنده گرایی در علوم تربیتی بهره گرفته است. با توجه به سوال اصلی، تمامی قسمت های برنامه مشاهده و سه سکانس به صورت هدفمند برای تحلیل محتوای کیفی با تکنیک نشانه شناسی انتخاب شد که محتوای آنها شامل آموزش امر اخلاقی راستگویی و مسوولیت پذیری است. نشانه شناسی در این مقاله با توجه به الگوی سلبی و ران کاودری انجام شد. نتایج مقاله حاضر نشان می دهد رویکرد آموزشی دریافت شده از روابط بین شخصیت ها، زمانی که به عروسک های نمایش آموزش داده می شود، عمدتا به رویکرد سازنده گرایی نزدیک است. این رویکرد، یادگیرنده محور محسوب می شود و به ارتباط و تجربه مستقیم یادگیرنده با جریان آموزش نیاز دارد. اما از آنجایی که تلویزیون رسانه ای تعاملی نیست، مسلما نمی تواند از طریق رویکردهای یادگیرنده محور به مخاطبان آموزش اخلاقی دهد. لذا وقتی مخاطبان کلاه قرمزی، «بچه های توی خونه»، مورد خطاب قرار می گیرند از توضیح مستقیم استفاده می شود. علاوه بر این، مخاطبان مشاهده می کنند که در خلال برنامه، برخی رفتارهای شخصیت های نمایش تشویق یا تقبیح می شود؛ لذا می توان گفت در زمینه آموزش به مخاطبان کودک، برنامه به رویکرد یادگیری شناختی- اجتماعی آلبرت باندورا نزدیک تر است.

کم رنگ شدن هویت معماری به ویژه در حوزه مسکن را می توان در کم توجهی به معناشناختی در آموزش طراحی ریشه یابی نمود. کاربرد عوامل معناساز راهی مؤثر در بازیابی هویت و القای حس تعلق به مکان است و بهره گیری از نشانه ها به عنوان شاخص ترین عوامل معنایی، از بهترین راهکارها در معنادهی به فضای مسکن محسوب می شود. پیشینه پژوهش به طور عمده به تبیین مفاهیم معنا، نشانه و مشکلات آموزش معماری و تضعیت هویت در مسکن می پردازد و «نگرش به معنا از دیدگاه عملی»، «عدم توجه به نقدهای محتوایی در آموزش طراحی معماری»، «نگرش به معنا، از باب تأثیرات مخاطب»، «کم توجهی و یا نگرش ظاهری به نقش پژوهش در فرآیند آموزش طراحی»، خلأ تحقیقاتی محسوب می شود. دست یابی به هدف «معنامحور نمودن آموزش طراحی مسکن با تأکید بر دانش نشانه شناسی، از باب مخاطب محوری»، از طریق پاسخ گویی به سؤالات چیستی مؤلفه های مؤثر بر آموزش طراحی معنامحور و چگونگی روابط میان آن ها قابل دست یابی است. روش های تحقیق پیمایشی و همبستگی با ابزار پرسش نامه پاسخ بایست و نمونه گیری از اساتید و دانشجویان معماری دانشگاه های شهر تهران تحقق یافته است. براساس نتایج تحقیق، شناخت جامعه مخاطبان از طریق تحلیل پژوهش محور بستر و دست یابی به ابعاد زیبایی شناسی و روان شناسی از دیدگاه کاربران، مهم ترین عوامل مؤثر بر ارزیابی نظرات مخاطبان و ورود معنا به فرآیند طراحی مسکن از طریق به کارگیری نشانه ها است. براساس مدل پیشنهادی تأثیر وجوه زیبایی شناسانه بر فرآیند آموزش طراحی معنامحور، نسبت به ابعاد روان شناختی، بیش تر است. فرآیند چرخه ای شناسایی بستر و کاربرد نشانه ها در قالب طراحی و نیز ارزیابی نشانه ها توسط مخاطبان، مهم ترین وجوه ارتباطی میان عوامل مؤثر بر آموزش طراحی معنامحور مسکن تبیین شد. در راستای زمینه سازی انطباق نهایی طراحی مسکن با خوانش مخاطبان، آموزش طراحی مطابق با چرخه های جزیی مدل، از مرحله تحلیل پژوهش محور تا ارزیابی در هریک از مراحل ایده پردازی، طراحی فرم و کالبد و روابط فضایی ضروری است

شناخت جریانی فعال است که موجب بروز راهکارها یا شگردهای زبانی می گردد. نمی توان شناخت را فقط عنصری برای انتقال اطلاعات دانست؛ بلکه باید آن را به جریانی دانست که با تاثیرگذاری بر اطلاعات، منحرف یا کامل نمودن آن یا تغییر جهت دادن در چرخة انتقالی آن، عمل می نماید. در نظام گفتمان شناختی، تنها؛ جریان مجابی و زورآزمایی استدلالی است که سبب برتری و پیروزی یکی بر دیگری می گردد؛ چون مجاب سازی می تواند باوری را تغییر داده و باور دیگری را جایگزین آن کند. هدف اصلی مقاله حاضر آنست که با رویکرد نشانه- معناشناختی در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی، تغییر نظام گفتمانیِ کنش محور به نظام گفتمانی تنش محور در اقتصاد ایران را بررسی نماید. در این مقاله برای آشنایی هر چه بیشتر با ارتباط نظام گفتمانی کنشی القایی(مجابی) برای بیان واقعیت موجود، بحران اقتصادی اخیر ایران را با تمرکز بر یک متن تولیدشده توسط محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی دولت دهم در پنجم بهمن ماه 1390 مورد بررسی قراردادیم. نتایج حاکی از آن بودکه رعایت و یا عدم پایبندی کنشگران اقتصادی به نظام گفتمان کنشی القایی(مجابی) برای بیان واقعیت در متون اقتصادی را می توان به عنوان عامل تاثیرگذاری در وضع معیشت مردم قلمداد نمود.

نشانه شناسی واژه های قرآن بدین سبب از اهمیت خاص برخوردار است که اولا خداوند آن را معجزه پیامبرش قرار داده و مخاطبان خود را به مبارزه طلبیده تا اگر قدر و توان آوردن یک سوره در برابر قرآن دارند، آن را عرضه نمایند، ثانیا متن قرآن به خودی خود، دارای واژگانی است که با فرض حذف واژه قرآنی و جانشین کردن واژه دیگر، همه معنای عباراتی که در آیه آمده دچار اختلال می شود. یکی از این صدها واژه کلید در قرآن کریم، واژه هایی هستند که به نحوی به رنگ دلالت دارند. این رنگ ها بعضی جزء رنگ های اصلی بوده که علم فیزیک آنها را شناسایی کرده و بعضی غیر اصلی می باشند که با طبیعت کاملا هماهنگ و متناسبند.غرض از روی آوردن به این مقوله، تحلیل نشانه شناختی و کشف معانی واژگان مربوط به رنگ است تا در این راستا توجه قرآن شناسان به این بخش جلب شده و زیبایی های معنایی را از این منظر به نظاره بنشینند. در این مطالعه، از رویکردهای نشانه شناختی، همچون "زبان مجاز"، "درون متنیت" و "تفاوت" (شامل روابط همنشینی و جانشینی) در تحلیل واژگان مرتبط با و مفهوم رنگ استفاده شده تا معانی مستقیم (معنایی) و غیر مستقیمی (کاربردی) که از واژگان رنگ بدست می آید، مورد بررسی قرار گرفته، غیر قابل جایگزین بودن بعضی از رنگ ها با رنگ های مشابه و استفاده عالمانه و خلاقانه از این واژگان مشخص گردد. نتایج این بررسی مورد استفاده مفسرین این کلام الهی خواهد بود تا با دید گسترده تری به مفاهیم قرآنی توجه نموده و به ایجاد تفاسیر علمی و نشانه شناختی اهتمام ورزند. همچنین این نتایج، پیامی برای مترجمان قرآن خواهد بود تا در این رهگذر، معادل های دقیقتری برگزینند.

در شهرسازی امروز فرایندهای تاویلی نظام های نشانه ای در شهر که هدف آنها نشان دادن معنای اجتماعی و فرهنگی محیط کالبدی است کمتر مورد توجه بوده و اغلب بافت های شهری بی توجه به تفاوت ها و شباهت های معنادار و هویت آفرین و ارزش-های نهفته در بافتار اجتماعی و طبیعی بستر خود و الگوهای شهرسازی و معماری سنتی ایران شکل میگیرند و این مسئله واکاوی پیرامون این فرایندها را حائز اهمیت می سازد. هدف مقاله آن است تا در چارچوبی نوین، با تفسیر نظام نشانه ای، به بررسی نحوه تغییر عوامل موثر بر هویت شهر و مقایسه این نظام ها در بافت قدیم و جدید شهر بپردازد. پژوهش از نوع کیفی و روش پژوهش بصورت توصیفی تحلیلی بوده و از علم نشانه شناسی به عنوان ابزار و روشی جهت بررسی بازنمون ها و تحلیل هویت شهر بهره برده شده است. مطالعات در بافت قدیم بیشتر متکی بر اسناد بوده و در بافت جدید بصورت میدانی و بررسی بازنمون ها در نواحی گرم و خشک ایران صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهدکه براساس بررسی بازنمون ها در نظام نشانه ای در لایه های متنی فرم شهر، دوگانگی وگسست معنا و هویت بافت قدیم و جدید یک شهر در طول زمان نشانگر چند عامل اصلی تغییر در درون لایه های متنی فرم شهر، گسست و دوگانگی در لایه انسانی، تغییر در نظام رمزگان های موثر بر ساختار فرم شهر است که بصورت حذف، جایگزینی و یا تغییر نشانه ها در لایه های طبیعی، اجتماعی و مصنوع نمود یافته است.

از دیدگاه هلیدی (1994)، زبان انسان دارای سه نقش اصلی بازنمودی، بینافردی و متنی است که هر یک به ترتیب توسط ساخت گذرایی، ساخت وجهی و ساخت موضوعی تحقق می یابند. در سال های اخیر، بر اساس این فرض که تصاویر نیز نوعی گفتمان به شمار می روند، کرس و ون لیوون به موازات سه فرانقش بالا، فرانقش های بازنمودی، تعاملی و ترکیبی را برای مطالعه تصاویر مطرح ساخته اند که توجه بسیاری از محققین را به خود جلب نموده است. هدف این مطالعه بررسی 20 تصویر از کتاب فارسی پایه اول دبستان بر اساس چارچوب ارائه شده توسط کرس و ون لیوون (1996) است. نتایج تحلیل سه نقش بازنمودی، تعاملی و ترکیبی بیانگر آن است که تصاویر این کتاب برآنند تا الگوهای مسلط فرهنگ ملی را به مخاطبان کودک خود ارائه و تفهیم نمایند. تصاویر غالبا انسان های عادی و زندگی روزمره و سنتی ایرانی را به نمایش می گذارند و به لحاظ جنسیتی نیز مردان بیش از زنان بازنمود یافته اند. از مجموع 20 تصویر تحلیل شده، موضوع اصلی 19 تصویر انسان بوده و تنها یک تصویر به موضوع حیوانات پرداخته است. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که این تصاویر، تصویری نسبتا واقعی از زندگی مخاطبان منعکس می کنند. جایی که افراد، کنش ها و روابط اجتماعی آنها نقش و جایگاه مرکزی دارند.

به وجود آمدن و رشد شبکه های اجتماعی، تلویزیون، سینما و غیره، فضای غلیظ تصویری را ایجاد کرده که ارتباطات انسانی از کلام محوری به تصویر محوری، مبدل گشته است. اگر چه چگونگی و سرعت تولید تصاویر و دانشِ آن، تحت تأثیر تکنولوژی پیشرفت زیادی داشته است؛ اما سواد بصری و خوانش تصاویر از منظر مخاطبین و مصرف کنندگانِ تصاویر، متناسب با آن رشد و توسعه پیدا نکرده است، بنابراین ضرورت توسعه سواد بصری مورد تأکید این پژوهش می باشد. هدف این مقاله بررسی و امکان سنجیِ استفاده از روش نشانه شناسی در فراگیری و توسعه سواد بصری برای عموم کاربران تصاویر است. و در جستجویِ پاسخی برای این سوال است که آیا نشانه شناسی که یکی از روش های تحلیل متون است، ابزار، مواد و اصول ساختاریِ لازم را برای توسعه سوادِ بصری عمومی فراهم می کند؟ و چگونه این عمل صورت می گیرد؟ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و اسنادی جمع آوری شده است. فرضیه این نوشتار بر این مبنا است که ویژگی هایِ ساختاریِ تصاویر از ظرفیت و قابلیتِ لازم برای رشد و توسعه در چارچوب نظام نشانه ای برخوردار است. نتایج پژوهش در درجه اول نشان داد که ساختار نظام نشانه ای تصویری می تواند به محورهمنشینی و جانشینی، تقابل ها و تداعی ها، دلالت های مطابقتی و ضمنی، بلاغت های مجاز، استعاره و خطابه و در نهایت رمزپردازی و رمزگشایی تقسیم شود. و این حاکی از آن است که رویکرد نشانه شناسی، ابزار و مواد و روش های لازم را با گذر از نظام زبانی به منظور توسعه سواد بصری دارا است.